تحلیل و بررسی رابطه عصمت و اختیار

مقدمه
یکی از مباحث مهم کلامی در عرصۀ امام‌شناسی و پیامبرشناسی، موضوع «عصمت» و ضرورت صیانت و دوری برگزیدگان الهی از هرگونه خطا و گناه است. این بحث به دلیل ریشۀ قرآنی آن، جزو اعتقادات دینی مسلمانان در باب نبوت پیامبران(ع) و اصلی‌ترین شرط امامت و جانشینی بعد از پیامبر خاتم(ص) نزد شیعیان به شمار می‌رود.
چگونگی رابطه عصمت و اختیار و توجیه فلسفی _ کلامی آن، از شاخصه‌های بحث‌انگیز مسئلۀ عصمت است که اندیشه‌ورزان اسلامی از دیرباز بدان توجه نموده‌اند. امروزه گرچه در اثر تلاش‌های علمی _ پژوهشی متفکران بزرگ شیعی، از دشواری‌های اولیه فهم این بحث عمیق کاسته شده اما به دلیل عمق و پیچیدگی این بحث، مبانی فلسفی _ کلامی آن هنوز هم به بررسی و تأمل جدی نیاز دارد تا ابهامات آن برطرف و لایه‌های پنهان بحث، به خوبی روشن گردد.
پرسش‌ اصلی بحث این است که آیا عصمت انبیا و ائمه(ع) از خطا و گناه، آگاهانه و از روی اراده و اختیار است، یا امری جبری و قهری است؟ توجیه علمی سازگاری عصمت با اختیار چگونه است؟
آن‌چه در پی می‌آید، رهیافتی است برای پاسخ به پرسش‌های مطرح پیرامون حقیقت عصمت پیشوایان الهی و رابطه آن با اراده و اختیار، که در چند محور بررسی شده است.

بررسی مسأله ارتباط با امام زمان(ع) در عصر غیبت

مقدمه
دراین‌‌باره، یکی‌ از موضوع‌هایی ‌که‌ قرن‌ها پس از رحلت‌ آخرین‌ نایب‌ خاص ‌حضرت‌ و آغاز غیبت‌ کبرا از سال‌ 329 قمری تاکنون در میان‌ شیعیان مطرح‌ بوده، مسئله رؤیت‌ و ملاقات‌ با حضرت‌ حجت(عج) در این‌ زمان‌ است‌ که‌ از جهاتی جای بحث و بررسی دارد. پرداختن به این بحث، با توجه‌ به‌ حساسیت‌ موضوع، افزون بر اتقان علمی، از نظر شکل و فرم نیز دقت و ظرافت‌ خاصی‌ را می‌طلبد؛ به گونه‌ای ‌که‌ هر نوع‌ کج‌اندیشی‌ و افراط و تفریط در نحوه طرح‌ این‌ مسئله، عوارض‌ و آسیب‌های زیادی را می‌تواند در پی‌ داشته‌ باشد. به‌ همین‌ دلیل، جامع‌نگری‌ و‌ اعتدال‌، مهم‌ترین شرط ورود به‌ این‌ وادی، به شمار می‌آید. 

بررسی امکان ارتباط و ملاقات و وقوع آن در عصر غیبت کبرا ‌و نیز ارزیابی دلایل و دیدگاه‌های ارائه شده دراین‌باره و یافتن پاسخ‌ به این‌ پرسش‌‌های مهم و همگانی، هدف این نوشتار است‌.‌ آیا‌ در زمان‌ غیبت‌ کبرا دیدار با حضرت امکان ندارد؟ یا این‌که بنا به مصالحی و به گونه‌ای استثنایی و موردی ملاقات امکان دارد؟ مقتضای ادله و روایات در این‌باره چیست؟ علمای شیعه اصل مسئله امکان تشرف را در عصر غیبت، به گونه اجمالی پذیرفته‌اند، اما در ویژگی‌های این مسئله اختلاف نظر دارند. البته برخی از فرقه‌های شیعی و بعضی از نویسندگان معاصر نیز در این موضوع تردید کرده‌اند و یا آن را انکار نموده‌اند. مطالب مورد نظر در سه بخش سامان‌دهی شده است: بخش اول، به طرح موضوع، تبیین ابعاد موضوع، پرسش‌ها و فرضیه‌های بحث اختصاص دارد؛ در بخش دوم، نظریه پذیرش دیدار، پیروان این نظریه، دلایل آن و... مورد توجه خواهد بود؛ در بخش سوم، دیدگاه مخالفان وقوع ملاقات، پیروان آن و دلایل آن بررسی می‌شود و در پایان، بحث جمع‌بندی می‌گردد.

غیبت به مفهوم نامرئی یا ناشناس؟

سوال: آیاغیبت امام عصر(عج) به معنای جسمانی و رؤیت ناپذیر بودن حضرت است یا به معنای ناشناس بودن حضرت؟

پاسخ:

براساس آنچه از ظاهر اخبار و روایات برمی آید امام زمان (عج) درعصر غیبت، همانند زمان حضور، به طور طبیعی وبا جسم عنصری زندگی می کند؛ نه این که حضرت درزمان غیبت، موجودی نامرئی، با بدن مثالی باشد و روحانی زندگی کند؛ چنان که فرقه شیخیه دچار این پندار باطل شده اند.
بنابراین، دراین باره باید به روایات مربوط به چگونگی زندگی حضرت در عصر غیبت، مراجعه کرد. تعبیرهای به کار رفته در این روایات که وضعیت زندگی حضرت حجت (عج) را در زمان غیبت بازگو کرده، برهر دو نوع خفای شخص وخفای عنوان دلالت دارد.
در برخی از روایت ها، تعبیرهایی مانند :«لاترون شخص»، «فیراهم ولایرونه»، «ویری الناس ولایرونه» به چشم می خورد که به معنای دیده نشدن حضرت در مراسم حج و دیگر جاهاست. در روایت های دیگر این تعبیر آمده «یرونه ولایعرفونه» که تصریح دارد مردم حضرت را می بینند ولی ایشان را نمی شناسند. این دو نوع تعبیر، در نگاه اول وبه ظاهر با هم فرق دارند ولی با دقت وتأمل در مضمون وکلمات به کار رفته درآن، معلوم می شود که میان این دو دسته از روایات، تعارض وتنافی وجود ندارد. تعبیر «لایری» در روایات دسته اول، در صورتی می تواند. بر نفی رؤیت دلالت کند که کلمه «یری» دارای کاربردی واحد و معنایی منحصر به فرد باشد تا از نفی واثبات آن چنین نتیجه ای به دست آید؛ درحالی که کلمه «یری» درهر دسته از این روایات کاربردی دوگانه دارد؛ هم به معنای ظاهری، یعنی دیدن وندیدن به چشم سر، وهم به معنای کنایی وعرفی، یعنی نشناختن، تشخیص ندادن وعدم توجه والتفات است.

پیش نشست همایش بین المللی کاتب

تحلیل قرآنی نقش جامعه در فرایند ظهور

تازه های نشر

معرفی کتاب:

عقیده به مهدویت و ظهور منجی موعود(علیه السلام) در آخرالزمان، نه تنها باور اصیل اسلامی و اعتقاد مشترک همه مذاهب اسلامی است، بلکه یک گفتمان فراگیر و جهان شمولی است که پیروان سایر ادیان الهی نیز بدان ایمان دارند. از این رو، عالمان و صاحب نظران مذاهب و مکاتب مختلف، پیرامون آن سخن گفته و معتقداند که سرانجام روزی فراخواهد رسید که با ظهور منجی موعود، همه نابسامانی‌های زندگی بشر، پایان یافته و عدالت و فضیلت در سراسر جهان حکم‌فرما می‌شود.

کتاب «اندیشه مهدویت از دیدگاه خمینی(ره) و مقام معظم رهبری مدظله»، به بررسی این موضوع از منظر دو اندیشمند دینی معاصر امام خمینی(قدس سره) و حضرت آیت الله خامنه‌ای(مدظله) پرداخته و با نگاه جامع، ماهیت، ابعاد و کارکردهای اندیشه نجاتبخش مهدویت را، مورد کنکاش قرار داده است.

این کتاب در 4 فصل و 475 صفحه تنظیم گردیده و توسط مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)،به چاپ رسیده است.

چاپ نخست این کتاب در اسفندماه 1402 وارد باز نشر شده است.