محور اول: زمینه سازی و زمینه شناسی جهانی شدن گفتمان مهدویتیکی از زمینهها، شرایط مساعد زمان و مکان است. در زمان فعلی ظرفیتها و ابزاری فراهم است که بستر طرح ایده جهانی در مهدویت، فراهم است. و زمینه استقرار دین، استقرار عدالت در جهان، در زمان ما فراهم است. پدیده جهانی شدن در زمان ما نیز یکی از تسهیل کنندههای گفتمان جهانی مهدویت است.
البته در مورد جهانی شدن ایدههای متفاوتی است که آیا این موضوع دارای حالت طراحی شده و پروژهای است یا روند طبیعی جهان است؟
نظر ما آن است که همان اقتضائات طبیعی و روند جهانی و پیشرفت علوم است که جهان را به سمت جهانی شدن حرکت می دهد. به تدریج عرصههای زندگی کوچک شده، تعاملات به هم متصل شده است، پس میتوانیم جهانی شدن را روندی طبیعی بدانیم[۱]. البته سوء برداشت و سوء استفادههایی در این موارد وجود دارد.
زمینه دیگر، توجه به ویژگیها و کارکردهای خود مهدویت است. اندیشهای که مدعی نجات بخشی بشریت است، پیش فرض اولش آن است که قابلیتهای جهانی شدن را دارد، این اندیشه هماهنگ با سنتهای حاکم بر جامعه و تاریخ و معطوف به اقتضائات فطری و معنویت و فطری جامعه بشری است. و نیز این که گفتمانی معطوف به آزادی و انتخاب (تکامل اختیاری) است و نیز مبتنی بر گفتمان عدالت فراگیر است. تمام این موارد کارکردهایی از مهدویت است که زمینه جهانی شدن دارد. در مورد نقش آفرینی خود جامعه در رسیدن به تکامل، مسأله مهم آن است که بر اساس آزادی و انتخاب، جامعه، حرکت ارادی به سمت تکامل دارد.
سنت قطعی الهی بر غلبه حق بر باطل هم یکی از بسترهایی است که هماهنگی با گفتمانم جهانی را دارد. گفتمان مهدویت در راستای همین سنت الهی است.
گفتمان مهدویت مبتنی بر ساختار خلقت انسان و حالت فطری انسان است (فطرت الله التی فطر الناس علیها) قرآن میفرماید، تلاش برای دنیا را خدا به اندازهای که بخواهد اراده کند پاسخ میدهد و اگر تلاش برای آخرت باشد سعی مشکوری دارد [۲](سوره اسراء) و در ادامه بیان میکند (کلا نمدّ هولاء و هولاء) یعنی سنت الهی اس که تلاش ارادی و اختیاری انسان، مثمر ثمر میشود. آیه هم تلاش و هم تلاش جمعی را در بر میگیرد.
هر چند ظهور با اراده الهی است ولی این اراده منوط به خداست و اراده اجتماعی است. مهدویت یک طرح الهی برای حرک ارادی و جمعی به سوی تکامل است. بحث طولانی شدن غیبت بهترین تحلیلش آن است که باید زمینههای اجتماعی آن فراهم شود. بنا باشد این طرح آرمانی و جامعه ایدهآل بر بشریت تحمیل شود این کمالی نخواهد بود پس تا زمانی که بشریت با اراده و آگاهی و رویکردی بر این ایده الهی نشان ندهد انتظار چنین تحقق وعده الهی منطقی نیست. پس حداقل باید بشریت زمینههای آن را فراهم کند. (إن الله لا یغیّر ما بقوم حتی یغیروا ما بأنفسهم[۳]). بنابراین فیض ظهور و فیض حاکمیت حق بدون مؤونه و تلاش به دست نمیآید.
در مورد عدالت نیز مشهور است که امام با عنوان (العدل المشتهر) مطرح میشود و اینکه روایت متواتر است با عنوان (یملأ الارض قسطا و عدلا کما ملئت ظلما وجورا)، جهانی شدنِ عدالت دنبال میشود و حتی روایت از مرحوم صدوق هم هست که امام در موقع تولد بر این بحث عدالت تأکید کردند.[۴]
موضوع دیگر امنیت و صلح جهانی است، موضوعات دیگر،عقلانیت (خرد و تدبیر) پیشرفت علمی (تکنولوژی صفت) توسعه اقتصادی (رفع فقر و تبعیض)، مدیریت منابع (آب، کشاورزی و محیط زیست) و … هستند که مهدویت این برنامهها را دارد که بشر به دنبال همین اهداف است.
آموزههای مهدویت هم خود دارای شاخصههای خِرَد و عقلانیت است و به دنبال تحقق این امور در جامعه است [۵](طبق روایات مربوط به کمال عقل در دوران ظهور».
اوج ارتباطات مردمی در عصر ظهور به پیشرفت علمی مربوط میشود، حرکت سریع در آسمانها، تبادل اطلاعات تنها با نگاه به کف دست و … میتواند ناظر به این پیشرفتها باشد.
در موضوع رفع فقر و تبعیض و اجرای رفاه اجتماعی در حدّ اعلی همان چیزی است که گروههای مختلف دنیا به دنبال آن هسند، در بحثهای مدیریت منابع هم روایات متعدد وجود دارد.
بایستههای جهانی سازی مهدویت:
الف) وظایف و شیوههای ترویج گفتمان مهدویت
فرهنگ سازی درون دینی
حوزه برون دینی و بین الملل
الف-۱. در بعد درون دینی و جوامع شیعی: فعالیتهایی که میتواند انجام شود.
ارتقای معرفت عمومی نسبت به امام حیّ
تقویت ارتباط عاطفی جامعه منتظر با امام غائب
ایجاد دغدغه مندی نسبت به ظهور امام غائب
به تعبیر مقام معظم رهبری،مهدویت به تمام معنا مربوط به حال و آینده (هر دو) است.
در روایات آمده (لا یعذرو الناس حتی یعرفوا امامهم[۶]) پس تکلیف همه، معرفت به امام زمان خود است[۷] تقویت ارتباط عاطفی درجه بعدی تکلیف است یعنی معرفتی که به پیوند جامعه و امام حاضر منتهی شود.
دغدغهمندی جامعه منتظر باید به گونهای باشد که حالت اقتدا داشته باشد.
ب-۱. فرهنگ سازی درون دینی (جامعه غیر شیعی)
تقویت همگرایی جوامع اسلامی بر محور گفتمان مشترک
ترویج گفتمان مهدویت اسلامی با تفسیر شیعی در جوامع اسلامی (مستندات، شاخصها و کارکردها) یعنی در عین این که گفتار مشترک داریم میتوانیم حتی با بحثهای قرآنی، خاستگاه صحیح مباحث مهدوی را نشان دهیم، مثلاً (و رضیت لکم الاسلام دینا) در سوره مائده( آیه سوم) و نیز آیه ۵۵ نور بین میشود (و لیمکنن لهم دینهم الذی ارتضی لهم) یعنی همان دین ولایی مورد رضایت الهی در جهان حاکم میشود. (دین ولایی با حاکمیت جهانی مهدوی)
ب) بایستههای توسعه گفتمان مهدویت در عرصه برون دینی و جهانی
۱. معرفی مطرح گفتمان مهدویت در محافل جهانی و بین الادیانی
۲. زمینه سازی جامعه پذیری گفتمان مهدوی با ابزار رسانه و زبان
۳. تبیین شاخصها و کارکردهای گفتمان مهدویت مثل عدالت جهانی، مدیریت جهانی، تمدن جهانی امنیت و صلح جهانی
بنابراین ما باید با این ابزار روز، زمینههای فکری جامعه پذیری فراهم کنیم. از ابزار زبان و رسانه و هنر و … همان گونه که غرب تولیدات فراوان در این موضوعات منجی گرایانه و … دارد.
ما مدیریت جهانی و تمدن جهانی را از لحاظ مهدویت تبیین و تشریح نمائیم که جهان هم مشتاق این مسائل است.
آثار و نتایج جهانی سازی گفتمان مهدویت:
اصلاح نگرشها (نتیجه شناخت)
تغییر رویکردها (نتیجه انتخاب)
آمادگی عمومی برای ظهور منجی موعود
نظرات اساتید حاضر:
استاد اسدی: مسئله دیگری مانده است که ما آیندهای را به سمت توحید تعریف میکنیم، آینده بر اساس بندگی خدا
نکته دیگر این که آیا موضوع حضرت مهدی یک استثناء است و یا در مورد انبیاء و اولیای دیگر هم این گونه بوده است که منتظر زمینهها و آمادگیها بودهاند؟
استاد مصطفیپور: اگر موضوعات، روشنتر و جزئیتر باشد بهتر است مثلا شاخصههای مطرح شده در آرمان مهدوی با دقت بیشتر بیان شود.
استاد میرزائی: بهتر است گفتمان بهتر معنا شود، که گفتمان به معنی ادبیات و زبان مشترک است. بحث جهانی شدن و جهانی، صحیح نیست.
استاد طباطبائی: عنوان بحث زمیهها و بایستهها بود. بایستههای بحثهای علمی آیا با مباحث اقناعی یکسان است یا متفاوت ؟ لازم است استناداتی باشد تا محققان از آنها استفاده کنند
استاد اسحاقیان: ترویج پیام جهانی مهدویت نمی تواند مثل روش های غرب در ترویج منجی گرایی باشد زیرا در سینمای غربی و هالیوودی روش و ابزار اهمیت ندارد و به هر صورت(حتی با تخیل و افسانه و چهره پردازی خاص) برای ترویج موعود گرایی تلاش می شود( مانند مرد عنکبوتی، شنی و …) اما در هنر و رسانه اسلامی باید معیارهای شرعی و فقهی رعایت شود و بر اساس اسناد و متون معتبر و رعایت حرمت امام معصوم کار شود. ضمن آن که نظام جامع مهدوی شامل تمام ابعاد روحی، امنیتی و اقتصادی و … است و باید به صورت کامل و منظومه ای اجرا شود تا در سطح جهان عملی باشد.
مقصود از تکامل اختیاری هم باید روشن شود که آیا جامعه قبلا به تکامل میرسد تا از مهدویت استفاده کند یا زمان حضور امام با آمادگی ذهنی مردم و اراده و فعالیت امام، تکامل عقلی حاصل میشود که نبودن امام باعث ایجاد خلأ میشود.
ظاهراً زمینهها با غایات مخلوط شده است، باید معیار زمینه بودن برخی امور روشن شود. شرایط جامعه امروز در نظر گرفته شود و مستندات لازم هم ارائه شود.
استاد زمانی قمشهای: هر چه بیشتر مطالب مستند به آیات شود مثل آیه ۵ قصص(و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا) و خصوصاً آیاتی که اهل سنت هم بر آن توجه دارند.
استاد شهسواری: آیا ظهور حضرت باعث تعمق و تفکر بشر است یا خود بشر به حدی میرسد که استفاده از حضرت میکند؟ آیا مدیریت عقلی اتفاق می افتد یا مدیریت عاقلانه ( بر عاقلان) است؟ آیا اراده مطرح شده در آیه ۵ قصص، اراده الهی محض است یا مبتنی بر اراده جامعه و جمع است؟
جمع بندی جناب آقای صمدی:
اراده الهی در (نرید ان غنی علی الذین استضعفوا)، ارادهای شبیه ارادههای دیگر است که با تکلیف انسان سازگار است. اراده انسان در طول اراده الهی و زمینه ساز است این تغییر و تحول به احسن و تکامل، منوط به اراده و فعالیت مقدماتی جامعه است.
بحث مبانی شناسی، بحث مفیدی است اما به موضوع فعلی ما در مورد زمینهها و بایستهها مرتبط نیست.
در مورد استثناء بودن حضرت حجت باید گفت بله وی حجتِ ویژه و استثناء در برخی موارد است و البته در ذیل مکتب و آموزههای حضرت رسول خاتم است و حضرت مهدی تحقق بخش این رسالت های منحصر به فرد است.
____________________________________________________
[۱] در این صورت بستر طرح مهدویت شیعی در جهان فراهمتر است.
[۲] ومن اراد الاخرة وسعى لها سعیها وهو مؤمن فاولئک کان سعیهم مشکورا :اسراء ۱۹)
[۳] رعد آیه ۱۱
[۴] در روایت آمده که ضرت صاحب الزمان (ع) رو به قبله به سجده افتاد و بر زانو نشست و انگشتان سبابه خود را بلند کرد و گفت: اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له و ان جدی رسول الله و ان ابی امیرالمومنین وصی رسول الله، بعد نام تمامی ائمه را برد تا به نام خودش رسید و فرمود: اللهم انجزلی وعدی و اتمم لی امری و ثبت وطاتی و املاء الارض بی عدلا و قسطا. (بار خدایا ! به وعده ای که به من فرموده ای، وفا کن و امر امامت مرا کامل کن و قدرت انتقام از دشمنانت را به من عنایت کن و زمین را به وسیله من از عدل و داد پرکن).
– بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۲-۴، ح ۳، ص ۱۱-۱۵، ح ۱۴، ص ۱۷-۱۸ ، ح ۲۵
[۵] عن الإمام الباقر علیه السلام أنه قال: اذا قام قائمنا وضع یده على رؤوس العباد فجمع بها عقولهم وکملت به أحلامهم).
[۶] بر اساس توصیه امام باقر (ع) در این باره هیچ عذری از کسی پذیرفته نیست:« و لا یعذرو الناس حتی یعرفوا امامهم؛
[۷] امام باقر (علیه السلام):هیچ هدایت شونده ای بدون ما هدایت نمی شود و هیچ گمراهی بدون کوتاهی در شناخت و معرفت به حق ما گمراه نمی شود.(کافی ج ۱ ص۱۹۷ ح۳).
